Remake Van Leeuwenhoek microscoop

Museum Boerhaave verkoopt al sinds 1960 kopieën van Van Leeuwenhoek microscopen. Deze microscopen werden gemaakt door Arie de Vink, restaurator van het museum. Na zijn pensionering is De Vink doorgegaan met de productie. En pas onlangs, op 86-jarige leeftijd, is hij ermee gestopt. Begrijpelijk, maar voor Museum Boerhaave een probleem, omdat er een geregelde vraag is naar deze Van Leeuwenhoek-kopieën. Aan mij is gevraagd of ik de productie over kon nemen en ik heb deze opdracht met beide handen aangegrepen. Om een onderscheid te maken tussen de replica van Arie de Vink en die van mij, heb ik besloten een andere Van Leeuwenhoek microscoop als model te kiezen om na te maken.

Links origineel en nieuwe kopie en rechts origineel en kopie van de Vink

Museum Boerhaave is in het bezit van een vijftal Van Leeuwenhoekjes, en ik heb gekozen voor het exemplaar met een verdieping om de lens in te passen. Deze keuze heeft een aantal voordelen: omdat de lens die voor de nieuwe replica wordt gebruikt 2.3 millimeter dik is, kan hij in dit model makkelijker in de houder geplaatst worden. Bovendien is de microscoop iets groter waardoor hij beter te hanteren is.
De lens die in de replica van De Vink zat voldeed niet 100% omdat hij kogelvormig was. Het nadeel van zo’n lensje is de brandpuntafstand van maar een paar tienden van een millimeter. Als je wat wil zien door een bolletje met een diameter van 2.5 millimeter, moet je het object nagenoeg tegen het lensje aan houden. Tiemen Cocquyt, wetenschappelijk medewerker van Museum Boerhaave kwam met een oplossing in de vorm van een geslepen lens die gebruikt wordt in de telefoon-industrie. Het grote voordeel is de brandpuntafstand: deze lensjes – bedoeld voor de foto-optie van je mobieltje – hebben een brandpuntafstand van drie millimeter, waardoor de vergroting rond de tachtig maal komt te liggen. Dit stemt aardig overeen met de originele Van Leeuwenhoek microscoopjes. Weliswaar zaten daar hoge en lage uitschieters tussen – maar gemiddeld lag de vergroting rond deze waarde. (NB: voor de drie Boerhaave-exemplaren met lens: 74x, 80x en 118x, twee exemplaren hebben geen lens).

Uiteraard is het lensje van moderne makelij. Wel is gekozen voor een lensje dat de originele eigenschappen zo goed mogelijk benadert: standaard optisch glas, ongecoat, en van de juiste vorm (biconvex).
De lensjes in de replica komen uit een moderne fabriek, maar zijn net zo min perfect als de lensjes van Van Leeuwenhoek. Van wat momenteel op de markt is, komen de optische eigenschappen van de replica’s daarom het meest in de buurt van de originele instrumentjes. Een groot voordeel van een modern fabriekslensje is ook dat er continuïteit gewaarborgd is voor latere bestellingen.
Een ander continuïteitprobleem was het schroefdraad van de Van Leeuwenhoek. Van Leeuwenhoek heeft schroefdraad gebruikt van 0,8 millimeter spoed op een diameter van 2.2 millimeter. Dit is natuurlijk geen standaard spoed. Bij de replica die Arie de Vink heeft gemaakt zijn zelf gefabriceerde tappen en snijplaten gebruikt. Dit heeft het nadeel dat een tap en snijplaat maken zeer arbeidsintensief is, met een groot risico op breuk. Dit maakt de productie zeer tijdrovend en duur . Daarom heb ik gekozen voor de grofste schroefdraad die er nog standaard te krijgen is: 3/32 BSW (British Standard Whitword 2.3 mm diameter) wat ongeveer overeenkomt met Van Leeuwenhoeks origineel (2.2 mm). De spoed is echter wat fijner. Tests hebben uitgewezen dat alleen de echte kenners dit verschil zien.

De lange schroefas die het preparaat op en neer beweegt heeft een beetje speling. Dat gaf een probleem, omdat de preparaathouder los tegen de lenshouder aanstond. Door goed te kijken naar het origineel (en de replica van De Vink) bleek dat Van Leeuwenhoek dat slim had opgelost door de haakse beugel waar dat schroefdraad doorheen loopt ietsje door de hoek heen te buigen, waardoor de speling weggedrukt wordt. Dit heb ik ook toegepast. Net zoals de originelen zijn de replica’s gemaakt van messing. Het origineel is door de leeftijd donker geworden. Om de replica’s zo veel mogelijk te laten lijken op het origineel zijn ze donker gepatineerd en niet voorzien van een beschermlaagje, dit geeft ze op de langere duur een mooi egaal patina.

Het verkopen van de replica als origineel is onmogelijk: de replica’s zijn voorzien van het Boerhaave logo en bezitten zoals gezegd een andere schroefdraadvorm. Ook is bij nameten te zien dat er een moderne lens is gebruikt. Het resultaat is een handgemaakte replica met een goed werkende lens die bovendien erg dicht bij een origineel Van Leeuwenhoekje komt.

Deze replica’s zijn voorlopig alleen te koop bij Museum Boerhaave zolang de voorraad strekt.